Voorbehoud van vruchtgebruik: hete hangijzers
Inleiding
Bij een schenking van de aandelen van een familiebedrijf gebeurt het vaak dat de ouders zich het vruchtgebruik voorbehouden om op die manier te voorzien in bijkomende inkomsten zonder de controle over het bedrijf te verliezen.
Om dit laatste te realiseren wordt er dan voorzien in de statuten dat het stemrecht toebehoort aan de vruchtgebruikers. Wij gaan hier niet dieper op in maar melden toch alvast dat dit geen sluitende juridische oplossing is.
Het probleem waar het willen over hebben is het vruchtgebruik.
Vruchtgebruik is het recht om te kunnen genieten van de inkomsten die een goed voortbrengt.
Voor een appelboom is dit eenvoudig: het gaat om de appelen. Voor aandelen van een familievennootschap is dit toch allemaal een beetje complexer en kunnen diverse problemen opduiken wat men als ouder toch ten allen tijde wil vermijden.
De problematiek binnen een familiale onderneming
Veronderstel even de volgende situatie: vader heeft zijn ganse leven gewerkt in de vennootschap en gezien de hoogte van de tarieven in de personenbelasting heeft zijn boekhouder hem jaren terug aangeraden om beter zijn geld op te potten in de vennootschap en later gebruik te maken van de liquidatiebelasting van 10%.
Kortom, het bedrijf heeft naast zijn kapitaal van € 18.550 een reserve van € 500.000 dankzij het kleine loon dat vader al die tijd er maar uitgenomen heeft.
Wat niemand echter verwacht had gebeurt: de enige zoon wil de zaak overnemen. De ouders hebben ergens gelezen over de mogelijkheid van de opsplitsing van vruchtgebruik en blote eigendom en dit lijkt hen een uitgelezen oplossing om op die mogelijkheid het bedrijf voor € 0 aan hun zoon over te laten. Tegelijk worden de statuten aangepast dat het stemrecht bij de vruchtgebruikers blijft.
En dan begint de miserie natuurlijk.
Op de eerste jaarvergadering na de overname van de blote eigendom van de aandelen beslist vader van de opgepotte reserves aan zich uit te keren. Zijn argumentatie is, dat de vruchtgebruiker niet enkel recht heeft op de winst van het boekjaar maar ook op de winsten die in het verleden zijn opgebouwd.
De zoon stelt echter dat deze redenering niet klopt en dat je enkel mag kijken naar de winst van het boekjaar. Indien er een uitkering van opgepotte reserves gebeurt dan is dit iets dat in feite aangegroeid is bij de aandelen en waarvan de blote eigendom voor de zoon is en de opbrengsten (en alleen dit) die deze uitkering in de toekomst gaan opbrengen voor de vruchtgebruiker-vader.
Kleine slok op de borrel voor de vader natuurlijk: € 500.000 incasseren (minus 25% belasting) of de toekomstige opbrengsten op € 500.000 incasseren (minus 25% belasting).
Gevolg: ambras in de familie.
En we gaan verder. De zoon is op een bepaald ogenblik gans deze toestand zo moe dat hij eruit stapt en dat het bedrijf verkocht wordt.
Zoals boven reeds gezegd: de intrinsieke waarde van het bedrijf is € 18.550 + € 500.000 = € 518.550.
De aandelen worden echter verkocht voor € 918.550, met andere woorden een meerwaarde van € 400.000.
Dit is een meevaller zegt vader want op die manier verwerf ik als vruchtgebruiker, naast mijn € 500.000 van de opgepotte reserves die hierin verrekend zitten, nog eens € 400.000 meerwaarde (belastingvrij).
Mis, zegt de zoon. Die € 918.550 moeten voor de blote eigendom volledig naar mij en het is slechts de opbrengsten op dit bedrag die moeten naar de vruchtgebruiker gaan.
U voelt ook wel aan, beste lezers, dit komt nooit meer goed.
Hoe oplossen?
Wij menen dat, eens je in zo een situatie zit, er nog weinig op te lossen valt. Juristen die bovenstaande lezen zullen het met mij eens zijn dat dit een leuke vette kluif is om eens te gaan over procederen. Wij zijn van oordeel dat de zoon zijn standpunt correct is maar het valt af te wachten hoe dit gepleit wordt en hoe een rechter dit interpreteert. Met andere woorden je weet nooit waar dit gaat eindigen.
Het enige waar je zeker van bent is dat zowel de zoon als de ouders hun toekomstige eindejaarsfeesten een stuk goedkoper zullen zijn want er zal minder volk zijn.
Wat je dan ook moet doen is, op het ogenblik van de schenking, dergelijke zaken voorzien.
Je moet op dat ogenblik met de vader (en eventueel zijn zoon) rond tafel zitten en vragen: Beste schenker hoe wenst u dat na de schenking er zal omgegaan worden met de opgepotte reserves en met eventuele meerwaarden bij een latere verkoop.
Dit wordt ook als dusdanig opgenomen in de notariële akte en het is aan de begunstigde (de zoon) om dit al of niet te aanvaarden. Aanvaardt hij het niet, dan is er geen schenking.
Zo eenvoudig kan het leven zijn.
Besluit
Zoals u hierboven vaststelt, beste lezers, is het allemaal niet zo eenvoudig als het soms wordt voorgesteld of zelfs uitgevoerd: efkens een standaardschenkingsakte bij de notaris laten passeren en een aanpassing van de statuten voor het stemrecht van de vruchtgebruiker en klaar is kees.
Dit is boerenbedrog. Het gaat hier om een complexe operatie waar er met heel veel zaken rekening moet worden gehouden om te vermijden dat men later met conflicten zit.
Het is dan ook belangrijk dat u zich bij dergelijke beslissingen laat bijstaan door mensen die ervaring hebben met deze problematiek. Zij zullen moeten thuis zijn in waarderingsproblematiek, burgerlijk recht, vennootschapsrecht, boekhoudrecht, successiewetgeving, personenbelasting, vennootschapsbelasting en in balanslezen.
Wij hebben dergelijke mensen in huis. Aarzel daarom niet om een beroep op ons te doen: wij zorgen ervoor dat u voor bovenstaande problematiek een juridisch sluitende oplossing krijgt.
